Kayzen

Gecə saat on ikiydi. Mitya Kuldarov coşğulu, saçları pırtlaşdırılmış halda tələm-tələsik valideynlərinin yaşadığı mənzilə gəldi, sonra tez otaqbaotaq gəzdi. Valideynləri yatmağa hazırlaşırdılar. Bacısı çarpayısında uzanmışdı və oxuduğu romanın axırıncı səhifəsindəydi. Gimnazist qardaşlarısa yuxudaydılar.
— Hardan gəlirsən? — valideynləri təəccübləndilər.
— Nə olub?
— Heç bilirsiz nə olub?! Gözlənilməz oldu! Yaman gözlənilməz oldu! Bu heç… ağlabatan deyil! Mitya qəhqəhə çəkərək xoşbəxtlikdən duruş gətirə bilmirmiş kimi kresloya çökdü.
— Bu, inanılmaz bir şey! Heç təsəvvür etməzsiz! Gör e… Bacısı çarpayısından sıçradı və ədyalı çiyninə atıb, tez qardaşına yaxınlaşdı. Gimnazistlər də oyandılar.
— Noolub sənə? Tanınmaz olubsan!
Davamı →

Ruhunu satmaqla bağlı
Deyilənə görə, Bulqakov tez-tez “Faust”a baxmaq üçün “Bolşoy Teatra” gedirmiş. Bu opera onun əhvalını açırmış. Faust obrazı ona xüsusilə doğma imiş. Ancaq, günlərin bir günü Bulqakov teatrdan evə qaşqabaqlı, gərgin vəziyyətdə gəlir. Arvadı nə olduğunu soruşunca, o yaxın günlərdə yazmağa başladığı “Batum” pyesin ucbatından bu hala düşdüyünü deyir. Sən demə Stalin haqda pyes yazmağa razılıq vermiş Bulqakov, birdən-birə ruhunu şeytana satmış Faustun yerində özünü görüb.

Əskik olan personaj
1937-ci ildə A. S. Puşkinin ölümünün ildönümü münasibətiylə bir neçə yazara onun haqda pyes yazmaq tapşırılır. Bu yazarlar arasında M. A. Bulqakov da olur. Lakin Bulqakovun “Aleksandr Puşkin” adlı pyesində digər müəlliflərin əsərlərindən fərqli olaraq bir obrazı verilmir. Bulqakov hesab edirmiş ki, bu şəxsin səhnəyə çıxması vulqar və zövqsüz görünəcək. Həmin şəxs Aleksandr Puşkin özü imiş.

Davamı →

Yer üzündə başqalarından seçilib ayrılan çoxsaylı bir varlıq yaşayır. O, torpağın yetirdiyi məhsullarla dolanır, ancaq bu varlıqlar öz yeyəcəklərini çətinliklə əldə eləməyə yönəlik olduqlarından əllərində olan torpağı anlaşılmaz bir şəkildə bölüşüdürürlər, ona görə də, məhsul yetirən bu torpaqların yiyələri işləməyənlər olur, torpaqda işləyənlər isə ondan istədikləri kimi yararlana bilmir, onların neçə-neçə nəsilləri aclıqdan qırılırlar.

Bundan başqa da, bu varlıqlar öz aralarından bir ailəni, ya da bir neçə ailəni seçib ayırırlar, sonra isə onlara bir kölə kimi boyun əyməkdən ötəri özlərinin ağıllarından və iradələrindən əl çəkir, bu seçdikləri varlıqların onların başlarına açdığı bütün alçaq oyunlara dözməyə başlayırlar. Onların seçdikləri isə bu varlıqların içində ən pisləri və kütbeyinləri olur. Ancaq onları seçən və boyun əyən varlıqlar bu seçilmişləri bəyənir, onların adını öyüb göylərə qaldırırlar. Bu varlıqlar biri-birinin anlamadığı ayrı-ayrı dillərdə danışırlar. Ancaq onlar öz aralarında anlaşılmazlıq və ayrı-seçkilik yaradan bu səbəbi aradan qaldırmaq yerinə, hər biri ayrı-ayrı dillərdə danışan topluqlara bölünürlər, sonra bu topluqlardan dövlət adlanan birliklər yaradır və bu yaratdıqları birlikləri qoruyub saxlamaq üçün özlərinə bənzər varlıqlardan minlərlə sayda öldürür, biri-birini çapıb-talayır, aclığa və yoxsulluğa sürükləyirlər. Biri-birini daha yaxşı əzişdirə və öldürə bilmək üçün bu varlıqlar xüsusi olaraq eyni cür, çox vaxt da bər-bəzəkli paltarlar geyinir, biri-birini daha da çox öldürə bilmək üçün çoxlu vasitələr düşünüb tapırlar və birinin buyuruqlarına sözsüz boyun əyən çoxluğa başqalarını öldürməyin daha yaxşı üsullarını öyrədirlər.
Davamı →

Sübh çağı. Günəşin parlaq şüaları pəncərənin şüşələrini örtən buz torunun arasından sızaraq uşaq otağına düşür. Saçları qısa kəsilmiş altı yaşlı fındıqburun Vanya və buruqsaç, koppuş, dörd yaşına görə bəstəboy bacısı Nina oyanaraq, çarpayılarının məhəccərindən acıqlı-acıqlı bir-birinə baxırlar.

— Utanmazlar, yaramazlar! – dayə deyinir. – Camaat çoxdan ayaqdadır, çaylarını da içiblər, sizsə heç cür yuxudan doymursunuz…

Günəşin şəfəqləri xalçanın, divarın və dayənin ətəklərində oynayır və sanki otaqdakıları birgə əylənməyə dəvət edir, lakin uşaqlar onlara fikir vermir. Körpələr xoş əhval-ruhiyyə ilə ayılmayıblar. Nina dodaqlarını büzüb üzünü turşudur və uzada-uzada deyir:

— Dayə, ca-ay istə-əyirəm!
Vanya alnını qırışdırıb fikirləşir: ağlamaq üçün bəhanə axtarır. O, gözlərini qırpıb ağzını açmağa hazırlaşırdı ki, qonaq otağından anasının səsi gəlir:

— Pişiyə süd verməyi unutmayın, indi onun balaları var!
Vanya ilə Nina gözlərini bərəldib çaşqınlıqla bir-birinə baxırlar, sonra bir ağızdan qışqırıb, çarpayıdan yerə tullanır və ətrafı qulaq batıran ciyiltiyə bürüyərək ayaqyalın, bircə alt köynəyində mətbəxə qaçırlar.
— Pişik balalayıb! – onlar çığırırlar. – Pişik balalayıb!
Davamı →

Səhər Yaltadan geri dönmüş cavan xanım Natalya Mixaylovna nahar süfrəsində dil-boğaza qoymadan ərinə Krımın gözəlliklərindən bəhs edirdi. Bundan xoşhallanan əri isə arvadının heyranlıq dolu üzünü nəvazişlə süzərək onu dinləyir və ara-sıra suallar verirdi… 

— Deyirlər amma oralarda yaman bahaçılıqdır? – deyə sözarası əri xəbər aldı.

— Necə deyim sənə? A-a-tam, məncə bu bahalıq söhbəti çox şişirdilib. Ona qalsa, yəqin heç “şeytan” adlı məxluq da deyilənlər qədər qorxunc deyil. Məsələn, biz Yuliya Petrovna ilə günü iyirmi beş manata çox rahat və xudmani otaq kirayələmişdik. Əzizim, yaşamağı bacarmaqdan çox şey asılıdır. Əlbəttə, əgər könlündən hara isə dağlara… məsələn, Ay-Petriyə getmək keçirsə, onda sən, aydın məsələdir ki, özünə bələdçi və at kirayələyirsən və onda, sözsüz ki, xərcin artır. Həm də dəhşət artır! Amma, Vasyacan, oralarda dağlar da dağdır ha! Təsəvvürünə yüksək, çox yüksək dağlar gətir, hətta kilsədən də min dəfə uca dağlar… Zirvələri duman içində itib-batan, ətəklərində isə nəhəng qayalar… və şam ağacları bitən… Eh, indi oraları təsəvvürümdə canlandırmağa da acizəm!
Davamı →

Parlaq bir qış günü idi. Dondurucu soyuq küləklər əsirdi. Nadenka nın başı və üst dodağı gümüş rəngini alan qar dənəcikləri ilə örtülmüşdü. Qolumdan tuturdu, yüksək bir təpədə dayanmışdıq. Başında durduğumuz hündürlüyün aşağısındakı yamaca günəş sanki ayna kimi yansıyırdı.

– Nadenka Petrovna, gəl bircə dəfə burdan sürüşək! Bircə dəfə! Heç nə olmayacaq, söz verirəm. Heç yerin zədələnməyəcək. Amma Nadenka qorxurdu. Balaca qaloşları ilə başında dayandığı təpədən aşağıdakı mənzərə ona ürküdücü, sonsuz bir uçurum kimi görünürdü. Ondan xizəyə minməsini istəyəndə aşağı boylanaraq dərindən bir nəfəs aldı. “Özünü boşluğa buraxarsa, nə olar?” deyə düşünürdü. Nə ola bilərdi? Ölə bilər və ya ağlını itirə bilərdi.

Davamı →

1200-lük illik maaşla ailəsini dolandıran və bəxtindən çox razı olan İvan Dmitriç orta təbəqəyə mənsub idi. O, şam yeməyindən sonra divanda oturdu və qəzet oxumağa başladı.

Arvadı masanı təmizləyə-təmizləyə dedi: “Mən bu gün qəzetə baxmağı unutmuşam. Bax gör, lotoreyaların siyahısı oradadır”.

İvan Dmitriç bildirdi:
”Hə, burdadır. Bəs sənin biletinin vaxtı keçməmişdi ki?”
“Yox, mən çərşənbə gününə olanı almışdım”.
“Nömrəsi nədir?”
“Seriya 9,499, N=26”
“Belə… İndi baxaram… 9,499 və 26.”

İvan Dimitriçin lotoreyada bəxti gətirmirdi və bir mənalı olaraq qalib gəlmiş nömrələrin siyahısına baxmağa razı olmayacaqdı. Lakin indi onun görüləsi başqa bir işi yox idi və qəzet də gözünün qabağındaydı. O, barmaqlarını nömrələr sütununun aşağısı boyunca gəzdirdi. Elə o saat da, sanki,  skeptisizminə bir rişxəndmiş kimi yuxarıdan ikinci sırada o, 9,499 rəqəmini gördü. O, gözlərinə inana bilmirdi və biletin nömrəsinə baxmamışdı ki, əlindən saldığı qəzet dizlərinin üstünə düşdü. Elə bil, kimsə onun üstünə soyuq su tökmüşdü və o, qarnının düz ortasında cimiltili, dəhşətli və xoş bir üşütmə hiss etdi.
“Maşa, 9.499 ordadır!” – o, boğuq səslə dedi.
Davamı →

1860-cı ildə üçüncü gildaya aid olan tacirin evində oğlan uşağı dünyaya gələndə heç kim onun Rusiyada, eləcə də dünyada tanınmış yazıçı olacağını güman etmirdi.
Ailə Taqanroqda yaşayırdı. Cavan oğlan gimnaziyaya qəbul olunanda atası onları birdəfəlik tərk edərək Moskvaya gəlir. Sonralar Anton varlı qohumların evinə nahar  etmək üçün getdiyini, aclıq ucbatından dərslərinə mütəmadi gedə bilmədiyini və kasıblığın yaratdığı digər acıları kədərlə xatırlayırdı.
Davamı →

Rus romantizminin üç nəhəngi Turgenevdə bir rəssam məharəti var. Onun yaradıcılığının qüdrəti, eyni zamanda, müəyyən qədər birtərəfəliliyi də bundan irəli gəlir. Gözəllikdən zövq almaq onu həyatla çox asanlıqla barışdırır. Turgenev, təbiəti insan ruhundan daha dərin və nüfuzedici nəzərlərlə müşahidə edir. O, Lev Tolstoy və Dostoyevski kimi psixoloq deyil. Amma o, insanın da kiçik bir zərrəsi olduğu bu dünyanı dərindən anlayır! Onun üslubu saf, səlis, yazı dili ahəngdar və musiqilidir! Bu həlim poeziya ilə uzun müddət təmasda olanda adama elə gəlir ki, həyat yalnız onun gözəlliklərindən zövq
almaq üçündür.

Dostoyevski bizə daha yaxın, daha doğmadır. O bizim aramızda — bu qüssəli, soyuq şimal şəhərində yaşayıb. Həyatın keşməkeşlərindən və həllolunmaz müşküllərindən, bizim də çəkdiyimiz əziyyətlərdən, əsrin bəlalarından çəkinməyib. Dostoyevski bizi, Turgenevə xas poetik ülviliklə, yaxud Lev Tolstoy tək ruhani təkəbbürü ilə yox, sadəcə, dost, tay-tuş kimi sevir. O, bütün düşüncələri və sarsıntıları ilə birgə bizimkidir. Bizimlə eyni qabdan su içsə də, lap bəlkə zəhərlənsə də, o, nəhəng və qüdrətlidir. Tolstoy «xəbis» ziyalı mühitinə həddindən artıq nifrət bəsləyir, günahkar insanların zəiflikləri onu iyrəndirir. Dostoyevski isə bəzi hallarda bizə birgə yaşadığımız, sevdiyimiz, doğma və dost saydığımız adamlardan daha yaxın olur. O, ağrını, xəstəliyi bizimlə paylaşır, təkcə xeyirdə yox, şər işdə də yanımızda dayanır. İnsanları da ki, öz zəiflikləri qədər heç nə birləşdirə bilməz. Dostoyevski ən məhrəm düşüncələrimizdən, qəlbimizin ən gizlin istəklərindən xəbərdardır. Dostoyevskini oxuyarkən onun "çoxbilmişliyi", özgənin qəlbinə nüfuzetmə bacarığı adamı hər an təəccübləndirir. Onda elə mübhəm düşüncələrə rast gəlirsən ki, həmin fikirləri nəinki ən yaxın dostuna, heç özün də özünə açıb deməzsən. Ürəyimizdəkiləri «oxuyan» belə bir insan, hər halda, yenə də bizi bağışlayır, «xeyirə üz tutun, Allaha, özünüzə inanın» — deyir. Bu isə gözəllik önündə yaranan heyranlıqdan, yabançı bir ruhaninin moizəsindən daha möhtəşəm və təsirlidir.

Ardı →

Bu, Nigar, Həcər, Tomris, Xədicə, Vəfa, Esmira söhbəti deyil. Heç «Leyli və Məcnun» söhbəti də deyil. Bu, Raya söhbətidir. Ağır söhbətdir. Şeirə, təbiətə, yaradıcılığa tam laqeyd qalanlar, müdriklər, ən böyük arzusu prokuror arvadı olmaq istəyənlər üçün Raya söhbəti tam başadüşülməz bir söhbətdir. Axmaqlıqdır, dəlilikdir onların nəzərində Rayanın fədakarlığı.
Ostrovski Rayayla görüşəndə döyüşlərdə, cəbhədə sağlamlığını itirmiş yüz minlərlə əsgərdən biri idi. «Polad necə bərkidi» romanı gələcəkdə yazılacaqdı. Minlərlə oxucu məktubu Ostrovskinin üstünə yağış kimi hələ sonra yağacaqdı. Leninqrad əhalisi blokadanın ağır günlərində yaşamağı Ostrovskinin romanından öyrənəcəkdilər. Sovet əsgərləri ciblərində «Polad necə bərkidi» romanın gəzdirəcəkdilər. Neçə-neçə güllə bu kitabları deşəcəkdi. Hələ hər şey qarşıda idi.
Raya Ostrovskinin məşhur olacağını bilməzdi. O, sadəcə əsl qadın kimi öz vəzifəsini yerinə yetirirdi. Tiraj, məşhurluq sonra gəldi. Və Rayanın bu qələbənin qazanılmasında rolu çox böyükdür. Bax, əsl qələbə budur. Artıq tanınmış istedada sahib çıxmağı çəyirtgə belə bacarar. Raya isə döyüşlərdə sağlamlığını itirmiş sıradan bir əsgərə sahib çıxmışdı. Bu, ağır söhbətdir. Ostrovski məşhurlaşmasaydı, biz Rayanın fədakarlığından xəbər tutmayacaqdıq. Necə ki, yüz minlərlə rayaların fədakarlığından xəbərimiz yoxdur. Bu, bir məktəbdir. Bu məktəb hələ dekabristlər üsyanında özünü təsdiq edib. Bu Nigar, Həcər, Vəfa, Xədicə söhbəti deyil. Bu, ağır söhbətdir. Elə bu anda bütün tanınan və tanınmayan rayaların fədakarlığı qarşısında baş əyirəm…
Davamı →